"In muziek praat je zonder taal"
Robert Smith (Fantasticus)
Franz Schubert maakte zich onsterfelijk met zijn prachtige Octet D 803. Het werd een werk met symfonische allure, niet alleen door de grote bezetting, maar ook vanwege de lengte. De Duitse componist Jörg Widmann (1973) liet zich er zo door inspireren dat hij zijn Octet voor dezelfde bezetting schreef.
Het programma ‘El aire se serena’ (De lucht wordt sereen) is een verzameling van stukken voor instrumentaal ensemble uit Spaanse paleizen en kathedralen van de zestiende eeuw. Een van de algemene kenmerken hiervan is een buitengewone vloeiende beweging tussen de vocale en de instrumentale muziek.
Wat zouden beroemde componisten nog hebben geschreven als ze langer hadden geleefd? Het wereldvermaarde Matangi Quartet geeft zaterdag 28 januari antwoord op deze intrigerende vraag. Het neemt je mee langs de laatste strijkkwartetten van Joseph Haydn en Ludwig van Beethoven. Ook spelen de vier musici Mendelssohns ‘Tweede Strijkkwartet’, op. 13, een herinnering aan Beethoven.
Achter de meeste muziek gaat wel een verhaal schuil. Dat geldt zeker voor de stukken op het programma van Severin von Eckardstein. Variërend van Schumanns sfeervolle ‘Fantasiestücke’, op. 12 tot de sprookjesachtige figuren in Ravels ‘Gaspard de la nuit’, brengt deze beroemde winnaar van de Koningin Elisabeth Wedstrijd het verhaal achter muzieknoten tot leven.
Door Roland Aalbers
Niet lang voordat Robert Schumann zich zelf van het leven wilde beroven, door bij Düsseldorf in de Rijn te springen, componeerde hij het thema van de Geistervariationen. De altijd al labiele Schumann leed aan het einde van zijn leven in 1854 in steeds ernstiger mate aan wanen. Engelen hadden het hoofdthema voor hem gezongen vertelde hij zijn vrouw Clara. Het stuk is daarom bekend geworden als Geistervariationen. Ondanks zijn zelfmoordpoging was hij toch in staat om de variaties op dit thema te schrijven. Kort daarna werd hij in Endenich bij Bonn opgenomen in een inrichting waar hij in 1856 overleed.
Het 'leise' en 'innig' te spelen thema in Es groot, toont grappig genoeg overeenkomst met de laatste van de elf Bagatellen op. 119 van Beethoven. De beginmaat van beide stukken is nagenoeg gelijk. Misschien waren de engelen door Beethoven gestuurd…
Of Beethoven de Bagatellen als een cyclus schreef is onwaarschijnlijk, maar niet met zekerheid te zeggen. Hij schreef de eerste zes 'Kleinigkeiten', zoals hij ze noemde, op verzoek van uitgeverij Peters uit Leipzig. Die vond ze wel heel erg weinig om het lijf hebben en pas later toen Beethoven er nog vijf bij componeerde werden ze in Londen in 1823 uitgegeven.
Net zoals Schumann zijn Geistervariationen aan zijn vrouw Clara opdroeg, wijdde Brahms zijn Variaties op een eigen thema aan 'Meiner Besten Freundin'. Vrijwel zeker is dat Clara Schumann, met wie hij ook na de dood van Schumann een innige relatie onderhield, getuige de liefdevolle brieven die zij elkaar schreven. Clara, een gevierd pianiste, gaf later ook de eerste uitvoering van deze Variaties.
Het werk dat één jaar na de dood van Schumann ontstond, was inhoudelijk een reactie op de 'fantasie-variaties' van o.a. Schumann. Brahms keerde met dit werk terug naar de barokke traditie van variëren, waarbij de bas telkens op dezelfde manier terugkomt, en alleen het ritme en de melodie verandert. De toonsoort blijft dan ook gedurende het hele stuk nagenoeg hetzelfde.
De hang naar klassieke tradities bij Brahms staat in schril contrast met de meer vernieuwende muziek van Liszt. De 'Neudeutsche Schule', waartoe ook Wagner behoorde, zette zich juist af tegen de 'klassieken', ze zochten hun heil in meer programmatisch en literair georiënteerde muziek.
De Harmonies poétiques et religieuses is een set van tien stukken die net vóór de composities van Schumann en Brahms ontstond. Zo tussen 1847 en 1852.
De titel is afkomstig van een reeks gedichten van Alphonse de Lamartine.
De Invocation opent met een stijgend en steeds sterker wordend thema en is een aanroep aan God. In de Pensée des morts, gedachten aan de doden, schrijft Liszt in het Latijn de Psalm ‘Uit de diepte roep ik tot U’. Op één toonhoogte, ondersteund door akkoorden, wordt de Psalm als het ware gereciteerd.
Hymne de l’enfant à son réveil, gezang van het kind bij het ontwaken, is gebaseerd op een eerder geschreven koorwerk voor vrouwenkoor, harmonium en harp. Het laatste stuk, Cantique d'amour (Koraalgezang van de liefde), is ook het slotstuk van de hele cyclus en muzikaal verwant met de opening Invocation. Daarmee is de cirkel rond.
Mendelssohns Zes Orgelsonates, op. 65 hebben eigenlijk nauwelijks introductie meer nodig; ze gelden nog steeds als absoluut hoogtepunt in het orgelrepertoire tussen Bach en Liszt. Mendelssohn, zelf een voortreffelijk organist, componeerde ze op verzoek van de Engelse uitgeverij Coventry & Hollier.
Voor veel componisten sinds Beethoven was een strijkkwartet hét muzikale vehikel om gevoelens en ervaringen te uiten. Voor de twee gespeelde strijkkwartetten van vanavond geldt dat in het bijzonder. Beide stukken van Beethoven en Sjostakovitsj zijn doortrokken van individuele emoties van respectievelijk dankbaarheid en wanhoop. De kortere werken van Turina en Kraggerud vormen een mooie tegenhanger.
Wereldpianist Julien Libeer laat de Bösendorfer Imperial zingen! Bijna alle gespeelde composities op het programma hebben namelijk met het lied te maken. Schubert maakte zichzelf onsterfelijk met zijn zeshonderd liederen. Franz Liszt bewerkte daarvan een aantal voor piano. Chopin refereert in zijn Nocturnes naar het beroemde Italiaanse bel canto, terwijl het in zijn Barcarolle over weer een heel ander soort liedrepertoire gaat.
Edesche Concertzaal
Amsterdamseweg 9
6711 BE Ede
0318 - 200 214
info@edescheconcertzaal.nl
